Beslenme; büyüme ve gelişme, yaşamın sürdürülmesi ve sağlığın korunması için alınan besinlerin organizmada kullanılmasıdır. Çocukların sağlıklı olabilmeleri için besin öğelerinin yeterli ve dengeli olarak sağlanması önemlidir. Okul öncesi dönem 3-6 yaş arası çocukları kapsar. Bu dönem beslenme alışkanlıklarının temelinin sağlamlaştırıldığı en önemli dönemdir.
Okul Öncesi Dönem (3-6 Yaş) Çocukların Özellikleri:
Okul öncesi dönem çocuğu yemeğini yardımsız yiyebilir. Ancak çalışmalar, beş yaşa kadar çocukların kendi başlarına yemek yiyememelerini normal kabul etmektedir. Besinleri avuçlamayı ve onlarla oynamayı severler. Okul öncesi dönem çocuğu, besinlere karşı belirli ve kesin tavırlar koymaya başlar.
Bu yaş grubu çocuklar besin grupları içinde en az sebzeleri severler. Ayrıca besinleri karışık olarak tüketmekten hoşlanmazlar. Besini tanıyabilecekleri şekilde görmek ister ve besinleri elleri ile yiyebilecekleri şekilde olursa daha çok severler. Anneler, sebzeleri çocuklara sunarken pişirme şekli ve servisine özen göstermelidirler. Genellikle lahana, karnabahar, pırasa, kereviz gibi sebzeleri yemek istemezler. Keskin tatlar ve kokulara çok hassastırlar. Bu nedenle çiğ yenebilen domates, havuç gibi sebzeleri pişmiş diğer sebze yemeklerinden daha çok tercih ederler. Bu tür sebzeler ince kesilip verilirse daha kolay ve severek tüketirler. Birçok sebzeyi sevmiyor ve yemiyor diye çocuğu hırpalamak ve üzülmek doğru değildir. Sınırlı da olsa yediği birkaç sebze ve yediği çeşitli meyveler, sebze ve meyve grubundan alması gereken besin ögelerini karşılar. Aile çocuğun sevmediği yemekleri sofraya koyarak onun görmesini ve öğrenmesini sağladığı sürece, çocuk ileri yaşlarda bu yemekleri severek yiyecektir. Tekrar tekrar aynı yemeği gören ve anne- babasının yediğini gören çocuk genellikle bir süre sonra kendiliğinden yemeği tatmak ister.Anne-baba yemekte seçicilik yaparsa çocuk da seçer.Bu nedenle çocuğun sağlıklı beslenme alışkanlıkları geliştirmesinde anne babanın tutarlılığı ve ona iyi örnek olması en temel koşuldur. Kurallar konulduktan sonra, annenin koyduğu kurala baba, babanın koyduğu kurala anne uymalıdır.
Et, bu yaşlarda büyük parçalar halinde tüketilemez. Bu nedenle genellikle kıyma şeklinde kullanmalıdır. Yemeklere, çorbalara konulabilir yada köfte yapılabilir. Anneler çocuklarının bonfile, pirzola vb et tüketmelerini istiyorlarsa, iyi pişirilmiş olmalarına özen göstermeli ve bu etleri çocukları için kendileri küçük parçalara bölmelidir.
Çocuklar yemek yerken gözlem altında tutulmalıdır. Yemekle ilgili hiçbir uyarı çocuklar yemek yerken yapılmamalı, gereken uyarılar, yemekten önce ya da sonra yapılmalıdır. Çocuklara yemek yemedikleri zaman iğneleyici, incitici sözler söylenmemelidir. Yemek ile ilgili bir ceza verilmemelidir. Çocuklara sevmedikleri bir besin için ısrar edilmemeli, yemek önüne konulmalı, 20 dakika geçmesine rağmen yemiyorsa önünden kaldırılmalıdır. Okul öncesi dönem çocuklarına yemek konusunda ısrarlı davranmak onların yemeği tümden reddetmesine yol açabilir. Bu yaş çocuklarının baharatlı ve karışık yemeklerden hoşlanmadığı unutulmamalıdır.
Çocukların yiyecek tüketimleri günlük olarak değişmektedir ve bazı günler az, bazı günler fazla yemeleri bu yaş grubunun özelliklerindendir. Bununla birlikte yemeklerini belirli saatte vermek, öğünler dışında abur cubur tabir edilen bisküvi, kraker, simit, çikolata gibi besinlerin yenilmesine izin vermemek gibi önlemlerle çocuğu düzenli bir beslenme programına alıştırmaya çalışılmalıdır.
Okul Öncesi Dönem (3-6 Yaş) Çocukların Besin Tüketimleri Nasıl Olmalıdır?
Yapılan araştırmalar 3-6 yaş gurubu çocuklarda; 3ana (kahvaltı, öğlen ve akşam yemeği) ve 1 ya da 2 ara öğünün yeterli olduğunu göstermektedir.
Okul öncesi çocukların porsiyonları yetişkin porsiyonlarının 1/4’ü ile 1/3’ü arasında olmalıdır. Bazı uzmanlar porsiyon büyüklüğünü her yaş için 1 yemek kaşığı yemek olarak tanımlamaktadır. Ancak besin grupları bazında günlük önerilen miktarlara bakacak olursak;
- Süt grubu 2-3 porsiyon (süt ,yoğurt, ayran, kefir)
- Et grubu 2 porsiyon (yumurta, peynir, et, tavuk, balık, kuru baklagiller, yağlı tohumlar)
- Sebze-meyve grubu 5 porsiyon
- Ekmek ve tahıl grubu 4-6 porsiyon (bulgur, makarna, pirinç vb.) olarak önerilmektedir.
Genel olarak öğünlerde dengeli beslenmeyi sağlamak için dört yapraklı yonca modeli dikkate alınmalıdır. Her öğün dört yapraklı yoncayı oluşturan; tahıl grubu, et grubu, sebze-meyve grubu ve süt grubunu içermelidir. Bununla ilgili örnek vermek gerekirse:
Kahvaltı için: Süt (süt grubu), peynir (et grubu), yeşillik-havuç (sebze grubu), ekmek(tahılgrubu)
Öğlen ve akşam yemeği için : Kıymalı bezelye yemeği (et ve sebze grubu), yoğurt (süt grubu), bulgur pilavı (tahıl grubu)
Sebze yemeği gibi çocukların çok sık tercih etmediği besinleri yemeğin başında, sofrada başka hiç bir şey bulunmadan servis etmek, çocukların sebze tüketiminin arttırılması bakımından oldukça önemlidir. Sadece sebze türlerinde değil, tüm besinler için bu yöntem denenebilir. Çocuğunuz hangi besini sevmiyorsa karnı açken ilk önce onu tek başına sofraya koymayı deneyebilirsiniz.
Dengeli beslenme sistemindeki düzenin sağlanmasında ara öğün ve ev yapımı bile olsa kek, poğaça türü abur cubur saatleri çok önem taşır. Bu tarz besinler ana öğünlerden 1 yada 2 saat sonra ara öğün olarak verilmelidir. Verilme saatleri ana öğünlere kesinlikle yakın olmamalıdır.
Beden sağlığı için yeterli ve dengeli beslenme yanında spor yapmak da gereklidir. Çocukların sporu sevmeye erken yaşta başlamaları, spor yapma alışkanlığı kazanmaları ve sporu yaşamlarının bir parçası olarak kabul etmelerini kolaylaştırır. Yuvalarda bazı saatlerin hafif egzersizler için ayrılması, annelerin çocukları ile birlikte yürüyüş vb sportif aktiviteler yapması teşvik edilmelidir.
Uzman Diyetisyen Ece YALÇIN